Mustafa Irgat 160. Kilometre'de!

Mustafa Irgat'ın şiiri uzun zamandır yayınevi azmanı bir kurumun esaretindeydi. Müteaddit tekrar baskı talepleri boş döndü. Çeşitli yayınevlerinin girişimleri de bugüne dek sonuç vermemişti.

Ahmet Güntan'ın ve 160. Kilometre ailesinin çabalarıyla hasret sona erdi, imzalar atıldı. Eylül'de Ait'siz Kimlik Kitabı raflarda! Mustafa'nın Türkçe şiirin en gerez kitaplarıyla yanyana yer alacak!

A'dan Z'ye Ece Ayhan'da Mustafa Irgat

Ahmet Soysal'ın Kitap-lık'ın eki olarak verilen A'dan Z'ye Ece Ayhan (YKY 2003) kitapçığında Irgat

sf. 8

sf. 39

sf. 44

Efe Murad [2017] New Trends in Contemporary Turkish Poetry (2003–2010)

VISUALITY, NON-AGENCY AND FOUND FOOTAGE IN HEVES:
New Trends in Contemporary Turkish Poetry (2003–2010)

Efe Murad – September 16, 2017

*

there was the obscurantist poetry that was purported by Murat Üstübal and Bülent Keçeli. Their primary influence was Mustafa Irgat, a long-forgotten poet and cinephile from the 70s, who rarely published any of his overworked poems, which he extensively revised and rewrote for at least a couple of decades.

“Sonu Zor Sözlüğü (Mustafa Irgat)" Haz. İlker Saguj (12.2016)

3 Mart 1995’te kaybettiğimiz sıkı şair ve sinema yazarlarımızdan Mustafa Irgat’ın,
yayımlanmamış şiirleri, ölümünden sonra Ahmet Güntan tarafından derlendi ve
“Sonu Zor” adıyla 2011 yılında yayımlandı. İşbu sözlük çalışması hem “Sonu Zor”daki
şiirleri hem de bu bağlamda Mustafa Irgat’ı anlayabilmek adına önemli bir çalışmadır.
Bu anlamda çalışmayı gerçekleştiren İlker Şaguj’a teşekkür ederek çalışmayı siz
okuyucularla paylaşıyoruz. 


“Sonu Zor Sözlüğü (Mustafa Irgat)"
Hazırlayan: İlker Şaguj
YAYINPasaj69.org, 2. Edisyon (Eklemeleriyle)
Aralık 2016, 50 Sayfa

Okumak İçin Tıklayınız

Efe Murad röportajından: Mustafa Irgat bahsi

24.1.2016 tarihli 'Fazıl Hüsnü Dağlarca’s Defense Against the Night Interview with Efe Balıkçıoğlu of Imprint Press' mülakattan

*

Is there any particular writer or poet who you’d love to translate?

Yes, there was this poet called Mustafa Irgat. He was a friend of [the poet] Ahmet Güntan. His father was a jeune of 1940s Turkish films; a village man who became famous through cinema, and then he was a poet. But he was very different from Mustafa Irgat, more of the poetry of love and so on. Irgat’s father was a heroin addict. His mother Mina Urgan was one of the first Communist women in Turkey, a professor of English literature at Istanbul University. She was a very aristocratic and educated woman who went to the American College for Girls [now part of Robert College]. She briefly became famous ten years ago – before she died at the age of 90 she wrote her memoirs, and so she was famous in the 40s and 50s, fell into oblivion, and then became famous again before she died. She never mentions a word about her son, Mustafa Irgat. He idolised the poet Ece Ayhan, who was a sort of anarchist, never had a home, lived in other people’s houses, made a couple of them commit suicide, had a bad influence, basically was a kind of a leech. And Mustafa Irgat, all of his life, became a disciple to this guy, and never had a house, lived in hotel rooms. He never finished a poem all of his life. There were poems that he edited so much that they turned into very different poems, work that he would start in 1972 or ‘73 and then work on until his death in 1994 or 1995. And there were still poems unfinished. He has around thirty poems and thousands of notes. Before he died of cancer, they forced him to publish whatever he had, and these thirty poems that he had been editing for over twenty something years were published. For five years Güntan looked over all the leftovers of Mustafa Irgat, pieces written on pieces of scrap paper, or on napkins, and then he did a second book of poetry.

There are whole poems written in these notes?

Yes. And the name of the book is It’s hard to finish, which was a note that Mustafa Irgat took for himself in one of the poems. Hard to finish. I want to translate that guy.

....

I could say one last thing – that guy I wanted to translate, Mustafa Irgat, because he revised his poetry over 20 years, all of the initial words have changed over a hundred times, and his end product is such a weird, cacophonous anti-lyrical poetry that it has its own sacredness. This is what I believe. To a common reader maybe it’s just bullshit. The weird thing is it’s all through free associations, or associations with some context, but at the same time they all end up being un-free because how could all those words have come to be in that combination? In the book that Güntan put together he also put in previous versions. So if you translate into English, is it just the end product as you understand it or should you translate the whole process?

* Röportajın tamamı

Enis Batur'dan Mustafa'nın Sanat Dünyamız'a 'Bahçe' seçkileri

Arka Kapak dergisinin 19.4.2017 tarihli 19. sayısında yayınlanmış Enis Batur imzalı Bahçe Arkeolojisi yazısından

Mustafa Irgat’ın 1990’larda Sanat Dünyamız dergisi için hazırladığı, Türk şiirinden süzdüğü Bahçe konulu, izlekli şiirler de aynı gelişmeyi dile getiriyordu: Hâşim’den, Yahya Kemal’den başlayan; Tarancı, Tanpınar, Oktay Rifat’ta süren bir çizgi çekiyor çağdaş şiirimizde Bahçe; sonra da usul usul cılızlaşan bir su gibi günümüze doğru kayboluyor. Türk resminde, musikisinde de öyle: Ne Doğa, ne Ölüdoğa artık – yalnızca büyük bir duman yükseliyor yapıtlardan.

Nazar Büyüm'den Mustafa'nın Çocukluğu

Agos'da 9.5.2014 tarihinde yayınlanmış Nazar Büyüm imzalı “Ferman padişahın...” makalesinden

Ya 1960 ya da 1961 yazı. Tuzla’da, Amerikan Kampı’ndayım. ‘60 ise ‘Lider’, ’61 ise Program Direktörü’yüm.
Bir cumartesi. İki haftalık kamp döneminin tamamlandığı, yeni bir dönemin açıldığı gün. “Konukların var, seni soruyorlar” diye haber geldi, yönetim binasına gittim.
Orada, 35 - 40’ında iki kadın ile belki 50’sinde bir erkek, yanlarında iki çocuk, beni bekliyorlar.
Kadınlardan biri “Benim adım Mina Urgan, sizin adınızı Sabri Altınel verdi, oğlumu kampa getirdik, sizi bulmamı söyledi” dedi. Oğlu Mustafa Irgat’tı, galiba 10 yaşındaydı, öteki çocuk onun küçük kardeşi Zeynep. Öbür erkek ve kadın ise Ruhi Su ile Sıdıka Su. (Demek henüz Ilgın yokmuş ortalıkta.)
Adını bildiğim, sesini, bir türküsünü duymadığım Ruhi Su ile o gün orada tanıştım.
Mustafa, Mina Urgan’la Cahit Irgat’ın oğluydu. Sessiz, biraz içe kapanık, duygulu, alıngan, zeki bir çocuktu. Kampa da sanırım biraz sosyalleşmesi, akranlarıyla çok çeşitli etkinlikler içinde ve rahat, ferah bir ortamda bir arada olması için getirilmişti. Çok güzel bir 14 gün geçirdi.

TEKerLEME üzerine "Keeping one’s mouth shut in Turkey: rediscovering Tongue Twister"

BFI'da Neil Young imzalı bir yazı, peşisıra Merlyn Solakhan'la mülakat

***

Keeping one’s mouth shut in Turkey: rediscovering Tongue Twister

“For the poet,” wrote Turkey’s Nobel laureate Orhan Pamuk, “melancholy is the smoky window between him and the world.” The Turkish term for this is hüzün, but the word – of Arabic origin – means much more than sadness as experienced by individuals. Often invoked in specific relation to the country’s biggest city, Istanbul, hüzün is instead a collective malaise: a gloom shared by many, a subtle miasma accumulated over centuries in this turbulently historic and teemingly gigantic conurbation – once Byzantium, later Constantinople – whose current population bubbles around the 15 million mark.

Pamuk has written about the concept and its multi-faceted consequences – not all of them entirely negative – on many occasions. Capturing hüzün on film, however, has generally proven much more elusive. Detect its traces in Istanbulite writer-director Nuri Bilge Ceylan’s international breakthrough Distant (Uzak) (2003), subtly colouring the central relationship between an intellectual photographer and his country-boy cousin. But the most pungent cinematic distillation of hüzün may well be a work which, until very recently, was considerably more obscure: Merlyn Solakhan’s Tongue Twister(Tekerleme), which staged an unheralded but quietly spectacular return from a three-decade limbo at February’s Istanbul Independent Film Festival.

Shot in late spring and early summer of 1985, Tongue Twister follows a thirtyish woman returning home to Istanbul from Germany. Her experiences draw directly upon those ofSolakhan herself, who had never once left the city’s confines until she was 24, when she went to study at Berlin’s German Film and Television Academy (Dffb) in 1979. Her protagonist (played by Ayse Siir Öke) discovers a very different Istanbul from the one she left behind, Turkey having in 1980 undergone a coup d’état led by General Kenan Evren. Military dictatorship formally continued until general elections – of questionable freedom and fairness – were held in November 1983, resulting in victory for Turgut Özal’s neo-liberal, conservative Motherland Party.

But while the Turkey of 1985 may have officially been a democracy, the Istanbul of Tongue Twister is populated by individuals emerging very cautiously from the shadows of oppression, repression and suppression. Among Solakhan’s chosen milieu – the quasi-bohemian intelligentsia, many of them working in the lucrative but creatively unrewarding advertising industry – ‘freedom of speech’ is evidently still more of an aspiration than everyday reality.

The dialogue, written by prominent poet İzzet Yasar (who also plays a supporting role on screen), is often oblique and/or formulaic, to a stylised degree. Instead of discussing politics, current affairs or their own feelings, characters will often exchange slogans, newspaper headlines and tongue-twisters, or indulge in quasi-random word association. The headlines sequence is particularly fascinating: deadpan humour (“Chocolate Burglar Attempts Suicide!”) alternating with glimpses into the tragic realities of the geopolitical situation (“The Middle East Is Crumbling!”) and not-so-veiled criticisms of official incompetence/brutality (“Entire Neighbourhood Torched To Catch Four People!”).

A streak of droll self-awareness provides welcome shading amid the tenebrous manifestations of hüzün, via the discontented, ineffectual figure of Hakkı, a bespectacled grumbler who proclaims himself as being among “the last of the Istanbulites”. Hakkı dreams of making “a film about Istanbul, like Fellini’s Roma” which will “change Turkish cinema” and capture the city via the “reality of two-dimensional fragments”. Wandering along the shore of the Bosphorus, he muses: “It is a treasure. It has infinite resources for the film in my mind.”

While Solakhan (see interview below) doubts that such a city-portrait could ever do justice to Istanbul, she made a start on such a project with her 1983 documentary The City (Şehir) before embarking on her fictional debut, Tongue Twister (shot on black-and-white 16mm by German cinematographer Martin Manz, whose later collaborations withWerner Herzog would include Echoes from a Sombre Empire (1990)). Sound duties were partly handled by Manfred Blank, Solakhan’s partner then and now, who worked on several Straub/Huillet productions and also played Irish hitch-hiker Robinson in their 1983 Kafka adaptation Class Relations.

Solakhan studied under Straub at Dffb, the German Film and TV Academy, and a certain influence may perhaps be discerned in the stripped-down directness of the visuals and the more artificial aspects of the dialogue. Her emphasis since Tongue Twister, however, has been on documentaries – usually made in collaboration with Blank, generally dealing either directly or directly with Istanbul, although she has remained a German resident since Dffb days.

Films such as The Choir (1996), Exile on the Bosphorus (2002) and Ashes and Phoenix (2009) enjoyed limited play around the festival circuit, but Tongue Twister has already attracted more national and even international attention than she has experienced for decades. It debuted in February 1986 in Berlin, at the Forum festival running alongside (and in those days very much independent from) the red-carpet Berlinale – a Forum whose coverage was dominated by the first German screenings of Claude Lanzmann’sShoah.

Tongue Twister popped up a couple more times later that year, but then effectively disappeared from view – until researcher Burak Çevik heard about its existence from a friend and soon after obtained a samizdat, low-resolution copy online, via a VHS version which had been uploaded some years before. He then contacted Solakhan, who was able to provide the video used to prepare the version shown at Istanbul – a belated Turkish premiere. Tongue Twister was received on one level as a time-capsule, a glimpse into a day-before-yesterday Istanbul when the population was barely three million. But it arrived at a time when an atmosphere of fear was thickening in the atmosphere in a manner not known since the 1980s, amid concerns over freedom of speech in the wake of the electoral success last October by Prime Minister Recep Tayyip Erdoğan’s AKP Party.

The complexities of recent and current Turkish politics are too Byzantine (quite literally) to be properly examined here – though the role of the Islamist Hizmet movement (aka ‘Cemaat’) led by the US-exiled Fethullah Gülen is one that deserves particular attention. Even casual observers of world events, however, will be aware that the international spotlight has in recent months moved to Turkey – a country riven by internal divisions, seemingly edging towards potential war with its belligerent northern neighbour Russia – during negotiations on the European Union’s handling of the migration crisis.

Turkey is effectively engaged in a kind of civil war with representatives of its own Kurdish population in the far east, while the exact nature of its dealings with Islamic State remain clouded in controversy. The press’s investigations into such murky affairs have been hampered by official hostility: journalists (representing both domestic and overseas publications) have been arrested and charged with treason; two critically newspapers have been taken over and neutered by the government; the World Press Freedom index currently ranks Turkey at number 149 of 180 – five places below Myanmar (aka Burma).

For artists, especially of the elite bracket with international renown, speaking out is a much easier option than it is for members of the press – even if they happen to be journalists and reviewers attending foreign film-festivals. Just as Pamuk’s 2006 Nobel Prize liberated his pen and tongue (mere months before the award he was infamously charged with “insulting Turkishness”), Palme d’Or laureate Ceylan can plough his chosen artistic furrow with relative impunity. Likewise 2010 Golden Bear winner Semih Kaplanoğlu; Turkey is, it’s worth remembering, the only country whose productions have won both the Bear and the Palme during the current decade.

And whatever the origins and realities of this lethally sharp-edged jigsaw puzzle, the consequences for Istanbul have been tragic and catastrophic. Ten people were killed by a suicide bomber in the tourist-magnet Sultanahment district in January. A month after the film festival opened at the Fitaş multiplex on İstiklal Caddesi (Independence Avenue) – and only a few minutes’ walk down Istanbul’s busiest pedestrian thoroughfare – another five lives were lost to a suicide bomber.

The next day the city’s legendary inter-continental Derby between Fenerbahçe and Galatasaray was cancelled at the eleventh hour due to ‘security concerns’; Istanbulites and visitors alike report a suffocating cloud of fear. Hüzün is, it seems, now ubiquitous and near-palpable, binding the city together in ever tighter coils of communal melancholy. Tongue Twister, a delicate and ruminative film, provides both historical parallels and salutary contrasts. Its final image, surveyed from the window of an upmarket city-centre hotel, is of a gaudily illuminated fairground wheel. Stasis, cunningly concealed as progress; a touch of giddy vertigo; revolutions without end.

“You sense what may or may not be spoken aloud”: Merlyn Solakhan interviewed at the Istanbul Independent Film Festival

What do you recall of the social and political background of the early and middle 1980s, when you shot your films in Istanbul?

Turkey at that time was a country of the ‘third world’, or an ‘emerging’ country, as they say today. In 1982 I had shot my film The City there, a documentary about Istanbul and the notion of city in general. This was in the aftermath of the 1980 coup d’état – during which the army closed down the Istanbul Cinematheque, of which I had been a member – and a curfew was in operation, so I had to shoot in the company of police agents.

When I came back to shoot Tongue Twister in 1985, I found my friends totally devastated, depressed, disenchanted, scattered and worn out. Many of them had sought refuge in the field of advertising; as they were skilled writers and poets, they became copywriters or founded advertising agencies.

How did this affect the Istanbul you knew from your earliest days?

I think that the cosmopolitan character of the city at that moment largely disappeared, never to return. It was a process that had begun very much earlier, but in the years following the 1980 coup nationalistic elements were given more and more importance. Nearly everyone was in danger of being taken away – not only those declared to be left-wing or a threat to the nation. A huge amount of people had to emigrate abroad; others were taken under arrest and a lot of them were ‘disappeared’ and killed. Violence entered into nearly every facet of society. It can be compared with the military coups in Chile or Greece. It made us shudder.

And now, when you return to Istanbul?

Well, I now can mention all of this. In earlier times I would not have done this and I probably would not have had the courage to do it.

What was the nature of your collaboration with Izzet Yasar, who wrote the dialogue – much of it deliberately stylised and formulaic?

We worked very closely together; our preferences regarding films were similar, and we understood each other. The characters in Tongue Twister were all my friends, and they played themselves or themselves with slight variations.

We used a lot of quotations in the dialogue – partly as a way to be ‘cautious’ and partly as a nod to the nouvelle vague, which we were both fond of. At that time a form of self-censorship, similar to what Brecht termed ‘slave language’, seemed something natural. In a way, I was born into this kind of condition, as a child of Greek-Armenian parents I grew up with the idea of silence, of hiding oneself. Caution was very much the watch-word – a surrendering of identity.

Add a coup d’état to that, and everything gets worse. You always know precisely – you sense it – what may or may not be spoken aloud. Even today it is a bit like that, but not to the extent of the early 1980s. This kind of ‘keeping one’s mouth shut’ is obviously an element in Tongue Twister.

Why was the film so hard to see after 1986?

Tongue Twister was made under the auspices of the Dffb, which meant it obtained screenings in places like Frankfurt and Karlsruhe – a network of non-commercial cinemas. In those times the German image of Turkey and its inhabitants was based around the idea of gastarbeiter, the guest-workers who after 1960 had come to (West) Germany for manual employment. In Germany as a whole, very little was known about Turkey – it wasn’t yet a holiday destination. I think this was the main reason why the film obtained such limited exposure. For many years myself and others were held back by the fact that we did not want to make movies about gastarbeiter matters.

And in Turkey?

The film could not be shown there, for simple technical reasons. We used 16mm film, and apart from the one existing film school there were no 16mm projectors where a film could be shown in public – not even at the Istanbul International Film Festival. Turkish cinema was dominated by the mainstream industry (‘Yeşilçam’) and film could only be imagined as a 35mm medium. Direct sound was unknown – all films were post-synch dubbed, and ambient sound was almost always discarded. There was no alternative form of cinema in sight, even in big cities – this only really started to change with the advent of video, from 2000, which helped to democratise the field and open up a new era. A vivid independent cinema came to life, something totally new in film history.

How did it feel when the film was ‘rediscovered’ and finally shown to Turkish audiences?

I was very happy about it, of course, but I am not yet able to come up with a proper interpretation of what has happened, pleasant as it is to see the enthusiasm among young people and receive their praise. The young public longs to see their own experiences and history becoming part of true discourse in arts and society.

Turkey is a country at war with its own history, perhaps like no other country. There is no tradition of trying to learn from history, to pass on its lessons to the next generations – maybe because the part is so filled up with negative experiences. These are not embedded into daily life as they are in, for example, Germany. And the various coups d’état and similar upheavals are not mentioned in school textbooks – meaning that their memory is not kept alive, and they are not condemned.

The film offers a chance to glimpse a previous, relatively recent era…

For the audience to experience the ‘old’ city of Istanbul and its people in a near-documentary way is perhaps something unique. In 1985, Istanbul had less than five million inhabitants – and even this was seen as a great change in the development of the city, for in my childhood in the 1960s the population was less than a million.

Such immense transformations in population change, in an incredible way, the image of the place in which you live. As time passes, I will hopefully arrive at a concise interpretation of the film and the new interest which has grown up around it, and I shall understand it better.

What will happen to the film now? Are more screenings planned?

A 16mm copy of the film, the only one in existence, resides at the German Cinematheque in Berlin. However when I was contacted by Burak Çevik the only version I had was a U-matic given to me by the Dffb. We digitised this copy for the festival, but the result is not of good quality. A new digitisation from the original 16mm would be quite expensive: at least €2,500, and even €10,000 for a good copy. We hope to find some support – we can be reached at blankfilmprod [at] aol.com – but it seems to be difficult in Germany at the moment…

İzzet Yasar'dan TEKerLEME'nin gösterimi vesilesiyle bir not

TEKerLEME’nin bunca yıl sonra bu blog sayesinde keşfedilip !f İstanbul’da gösterilmesi Merlyn için zaten sürpriz olmuştu. Bir sürpriz de filmin gördüğü ilgi oldu. Biletlerin tükenmesi, ikinci bir gösterim konması… Bak, diyordum ona, Mustafa melek olduğu için öldükten sonra bile nasıl iyilik yapmaya devam ediyor. Bu sefer de, kimse yarıda çıkmaz inşallah, diyordu. Merak etme, diyordum ben de, çıkmayacaklar, göreceksin. Çıkmadılar tabii. Tersine, gösterimden sonra kalıp sorular sordular, değerlendirmeler yaptılar. Bunlardan biri şöyle oldu: Genç bir kız filmde Andımız’ı tekrar duymanın onu ne kadar duygulandırdığını söyledi.

Not: Bu blogdaki Seferoğlu’nda Mucize adlı şiirim TEKerLEME olmasaydı olmazdı.

TEKerLEME gösterimdeydi!

TEKerLEME ilk kez Türkiye'de vizyona girdi if İstanbul kapsamında, yakında yönetmenle söyleşiyi FOL'dan paslayacaklar umuyorum, buraya da koymak nasip olur.

Filmi izleyemeyenler dertlenmesin, film iki senedir Youtube'da zaten, buyrunuz blogumuzun hizmetidir.

Zaman Pazar'da TEKerLEME: Merlyn Solakhan'la Mülakat

12 Eylül'ü anlatan anlatan kayıp film 30 yıl sonra gösterimde

ZEYNEP KILIÇ

14 Şubat 2016, Pazar

12 Eylül'den sonra çekilen ve seyirciye 80'ler Türkiye'sinin karamsar halini gösteren ‘Tekerleme', 30 yıl sonra ilk kez seyirci önüne çıkacak. Filmi izlememizi sağlayacak kişi 

ZEYNEP KILIÇ

14 Şubat 2016, Zaman Pazar

Almanya'da yaşayan yönetmen Merlyn Solakhan'a 30 yıl sonra ulaşan Burak Çevik.

Sene 1979… sinema eğitimi almak için İstanbul'dan Almanya'ya giden genç bir kadın 1980-85 yılları arasında Berlin Sinema ve TV Akademisi'nde (dffb) öğrenim görür. Akademi, mezuniyet filmi olarak da ‘Tekerleme' adıyla İstanbul'da geçen kurmaca bir film çeker. Onun ifadesiyle ‘kendisi gibi ülkesinden uzak kalmış birinin gözü ve duygularından İstanbul'a bakmaya' çalışan bir filmdir bu. 12 Eylül'ün ardından hayatta kalmaya çalışan aydınların çelişkilerle dolu İstanbul günleri vardır bir de filmde. Bugün hayatta olmayan Mustafa Irgat ve Zümrüt Pekin gibi isimlerin yanı sıra Mehmet Güreli'nin de küçük bir rolle yer aldığı filmde diyaloglar ünlü yazar ve şair İzzet Yasar'a aittir. Bu arada filmde rol alanların ve çalışanların tamamı Merlyn Solakhan'ın tanıdıklarıdır ve ücret almamışlardır.

Merlyn Solakhan, baştan beri bahsettiğimiz kişinin ta kendisi. Yani Tekerleme'nin yönetmeni… Tekerleme, 1985 yılında tamamlandığında Berlin Film Festivali'nde gösterilir, çeşitli eyaletlerde birkaç kez ‘sinematek'lerde gösterime girer, sinemaseverlerden övgü alır. Fakat hiçbir zaman Türkiye'de gösterilmez. Ta ki bir gün Solakhan'a Türkiye'den bir telefon gelene kadar. Burasını bizzat kendisi anlatsın: “Bir gün Berlin'de ev telefonum çaldı ve bu filmimle ilgili Türkiye'den genç bir sinema araştırmacısı Burak Çevik'in benimle irtibata geçmeye çalıştığını öğrendim, sonra yazıştık, görüştük ve şimdi bir dijital kopyayla filmi gösterime hazırladık.”

Biletleri şimdiden tükendi

Tekerleme çekildikten 30 yıl sonra bu olay yaşanır. Solakhan'a ulaşmaya çalışan kişi Fol Sinema'dan film küratörü Burak Çevik'tir. Kötü bir kaydını bulduğu filmi izlemiş, çok etkilenmiştir. Filmin geç de olsa çekildiği topraklarda gösterilmesini arzu eder. Çevik'in Merlyn Solakhan ve diğer sinemacı tanıdıklarıyla istişareleri netice verir. 18 Şubat'ta başlayacak !f İstanbul Bağımsız Filmler Festivali kapsamında gösterilecek filmin biletleri şimdiden tükenmiş durumda. Biz de festival öncesinde Merlyn Solakhan ve Burak Çevik'ten kayıp filmin ardındaki bu sıcak hikâyeyi ve filmi konuştuk.

Solakhan, öncelikle Türkiye'den gelen telefon karşısında çok şaşırdığını ve hiç böyle bir şey beklemediğini anlatıyor. Haliyle tepkileri de çok merak ediyor. Burak Çevik gibi genç insanları filmle ilgili meşgul eden şeyin ne olabileceğine dair ise şu tahminde bulunuyor: “Belki estetiği, belki o yaşanılan eski dönemleri daha iyi kavrama arzusu. Buna seviniyorum tabii. Bir de en önemlisi artık Türkiye'de çok canlı ve bağımsız bir sinema var. Kendi deneyimlerimden ne kadarını genç kuşaklara aktarabilirsem ve ben de onlardan ne kadar öğrenebilirsem bu iyi bir kazanım olur, değil mi?”

Aynı zamanda İstanbul belgeseli gibi

Film her ne kadar bir 12 Eylül hikâyesi olsa da izleyiciye o zamanların İstanbul'unu belgesel vari sunan bir yapım aynı zamanda. Vapur, Boğaz Köprüsü, Adalar, sokak satıcıları gibi detaylarla belge işlevi de görüyor.

Solakhan'a göre filmin belgesel karakteri tesadüfi değil bilinçli bir tercih. Bunu biraz da Berlin'de aldığı sinema eğitimiyle ilişkilendiriyor: “Akademide öğrendiğim en önemli şeylerden biri, sinemanın kökeninin, belgeselin hakimiyetinin yoğun olduğu Lumiere'in sinematografisinden geldiğidir.” Ayrıca Solakhan, kendisini bir ‘İstanbullu' olarak tanımlıyor ve ekliyor: “Ailem, dedelerim hepsi öyle ve hep İstanbul'da yaşadım okumaya gidinceye kadar. 30 yıl boyunca da hiç bağlarım kopmadı, her yıl birkaç kez gelirim. İstanbul ile ilgili sayısız film çekebilirim çünkü cazibesi hâlâ belleğimde.”

Merlyn Solakhan - Burak Çevik

Sırada başka bir kayıp film var

Burak Çevik'in Tekerleme'nin yönetmenine ulaşma hikâyesi ilginç. Aslında filme bir şekilde ulaşan ilk kişi o değil. Mustafa Irgat hakkında bilgilerin bulunduğu bir blogda filmin VHS kopyası yayınlanır ve filmin ulaştığı çok az sayıdaki insandan biri de Çevik'in arkadaşıdır. Çevik, bu filmi mutlaka izlemesi gerektiğini söyleyen arkadaşını dinler ve filmden çok etkilenir. En çok dikkatini çeken şeyi ise şöyle anlatıyor: “Çok sevdiğim yönetmen çift Straub & Huillet'i hatırladım. Onlara göre aslolan metnin kendisidir ve oyuncular neredeyse sadece bir araçtır. O yüzden düz ve mimiksiz oynarlar. Tekerleme'de de benzer bir durum fark ettim ve filmdeki diyaloglardan birinde Straub&Hulliet adı geçince kendi kendime ‘neler oluyor' diye sordum. Ardından araştırmaya başladım. İnternette çok fazla bilgi yoktu. Merlyn ile ilgili yapılan tek haber Onat Kutlar'ın 1986'da Milliyet için yaptığı röportajı bulup okudum vs.” Daha sonra Almanca kaynaklardan arama yapan Çevik, sonunda bir telefon numarasına ulaşır ve genç sinemacı ile Solakhan görüşmeye başlar. Çevik, Solakhan'ın Berlin Film Akademisi'nde okurken hocalarından birinin Straub olduğunu öğrendiğinde taşlar yerine oturur. Böylece filmin çekildiği topraklara dönmesinin yolu açılmış olur.

Neden gösterime giremedi?

Tekerleme, Merlyn Solakhan'ın ve arkadaşlarının yaşamından izler barındıran bir film. Filmde çalışan ve oynayanların tümü arkadaşları ve canlandırdıkları roller kendi yaşamlarına çok yakın ya da benzer kişilikler. Solakhan şöyle anlatıyor: “Arkadaşlarımın ve tanıdığım aydınların çoğu o yıllar yaşamlarını devam ettirebilmek için palazlanmaya başlayan reklam branşına sığınmıştı. Bu uzun zaman böyle devam etti. Tekrar yayınevleri kurulana, kitaplar ve sanat bir değer olmaya başlayıncaya dek.” Peki, film neden bunca yıl ortaya çıkmadı ve Türkiye'de hiç gösterilmedi? Solakhan, bunu Türkiye'de o sıralar Yeşilçam sisteminin çökmesi ve bağımsız bir sinemanın henüz ortaya çıkmamasına bağlıyor: “Örneğin biz 16 mm çalışıyorduk, bunu gösterebilecek sinema projektörleri yoktu. Onat Kutlar'ın kurduğu ve benim de üyesi olduğum sinematek kapatılmıştı. Tekerleme için bir alan yoktu o zamanlar Türkiye'de.”

*bir blog ama acaba hangisi? 

TEKerLEME !f istanbul'da!

Rica üzerine film gösterimine dek Youtube'daki filmi muvakkaten erişime kapattım. Sabırsızlık edip önden izlersiniz mazallah. Maalesef orada olamayacağım, pek selam ederim.

Bilet için buradan

Otuz yıl sonra ilk defa gün yüzüne çıkan unutulmuş bir başyapıt.

1985 yılı. Türkiye’deki askeri darbeden beş yıl kadar sonra bir kadın, İstanbul sokaklarında dolaşıyor. Tekinsizlik insanları ve tüm şehri sarmış durumda, eksik olan bir şeyler var. Arkadaşlıklar, havadan sudan sohbetler, bıkkınlık, arayış, yitiş ve ardından bir umut adaya gidiş. Tüm bunlardan geriye kalan ne? Merlyn Solakhan’ın ilk filmi olan, başrollerini Mustafa Irgat ile Zümrüt Pekin’in paylaştığı TEKERLEME, 1986 yılında Berlin Film Festivali’nde gösterilmiş, ardından da unutulmuş bir yapıt. Belli ki o dönem rağbet gören politik gerçekçi filmler karşısında bir kaba konulamamış, etiketlenip rafa kaldırılamamış. Oysa filme bugünden bakmak bize bambaşka anlamlar sunuyor. Türkiye’de otuz yıl sonra ilk defa gösterilecek olan film, tekerlemenin teklemeye dönüşümünü Türkiye sinemasında daha önce hiç karşımıza çıkmayan özgün bir estetikle sunuyor.

20 Şubat 2016 16:00 Nişantaşı City's Salon 3

İlk basım: ''Ayrılık Şiiri'', Yeni Dergi 1974

mut: 'sahaftan aldım turgut ilhan, eve geldim mustafa ırgat.' pic.twitter.com/KP5cp2OftQ

— muhammet özmen (@ikincikindi) October 7, 2015

Ahmet Güntan'ın Esrariler'inde(n) Mustafa Irgat

Esrarilerin piri Mustafa Irgat bahsinde.

Esrariler, 2003, sf. 60

'Towards Cinema' by Mustafa Irgat (1968)

Mustafa Irgat

Towards Cinema

         Images   -from the present to the future, and from the future to the past-   are on the shores of the scream that will shatter the silence of the past, on the shores of a future where to create is to create twice.

         There are ceaselessly whirling forces present in the cinema trying to find a way out; forces whirling in ruptures, in the uncharted, in types of poverty.

         From now on all dilemmas need detection.

         After defining the culture of revolution, what remains unrenewed in the face of this scene of destruction is an honest face [ak alın].

         ... to be able to say "we are the workers", offering the burst, those who humanely understood their 'I', 'you', 's/he'; to be able to say "we are the workers," who, in loving pain, can transform hatred into affection...

         Yearning

yearning for the truest working of the moments that die away; yearning for a moment to be heard and seen. Yearning.  One day.

         Balancing wrongs with truths, tearing away the masks of incoherence, pulling them to the depths of bottomless wells: reinforcing the sublime explosion.

         The contemporary filmmaker eulogizes the fight,

         Eulogizes the fight. Writes in order to write. Plasticizes it with the dream he had.

         Shows in order to show: anxiety disappears.

***

         One day, nomadic despairs give way to nomadic resistances.

                  That day

                           each "filming" is the becoming-image of responsibility, and perhaps augmenting the responsibility by becoming image.

         To take up arms is to become hopeful a thousand times; to keep silent and transform is the hope of girding on the arms. The situation does not give way to the "game". What starts with the filmmaker ends with the filmmaker.

         A passion heading toward the essence, orienting the revival: a mysterious madness: being of the 'I', 'you', 's/he', that is the being of cinema.

         The Magical Gaze is saturated with ineluctable images made of life, gets saturated with images   -the most anticipated images of the devotion-   that no one signifies.

         One awakens from the dream: feels pain. Grandeur inhales a lengthy daytime. Cinema begins its duty.

         (CINEMA BEGINS ITS DUTY)

         These days,

we are an imperative that constantly takes shape, a thought that is woven of countless ebbs and flows. We are the inner actors of the truth, an undying unity, a song, a declaration.

-----------

Original: Irgat, Mustafa. "Sinemaya doğru", Genç Sinema (2) 1968, pp. 4-5. 

Trans. by Selim Karlıtekin

Thanks to Jacob Daniels and Basit Iqbal for the help with the translation.

3 Mart

    

izzet yasar'ın arşivinden

'Yak yavrum yak!' (1969)

Yeni açılan dijital Sinematek arşivinden bulunan Mustafa Irgat yazılarından. Duhuldeki Deney'in açılış metni.

• Irgat, Mustafa. Filmler: Yak yavrum yak! Kaçaklar / The Chase. Yeni Sinema (26) 1969, sf. 37-39.

'Sinemaya Doğru' (1968)

Yeni açılan dijital Sinematek arşivinden bulunan Mustafa Irgat yazılarından. Duhuldeki Deney'de yok.

Irgat, Mustafa. Sinemaya doğru. Genç Sinema (2) 1968, sf. 4-5.

Mustafa Irgat

SİNEMAYA DOĞRU

            Görüntüler, -geçmişten geleceğe, gelecekten geçmişe- geçmişin sessizliğini yıkacak olan çığlığın kıyısında, yaratmanın iki kez yaratma olduğu geleceğin kıyısında.

            Sinemada çıkışı bulmak için durmadan dönenen güçler var; kırılmalarda, ıssızda, yoksulluklarda dönenen güçler.

            Bundan böyle tüm ikilemleri saptamak gerek. Ak alın, devrimin kültürünü tanımladıktan sonra bu yıkıntılar görünümü karşısında yenileşmemiş olandır.

            ... patlayışı öneren, ben'leri, sen'leri, o'ları insanca algılayan "işçileriz biz" diyebilmek; acıyı sevince, kini sevgiye dönüştüren "işçileriz biz"  diyebilmek...

            Özlem

yitip giden anın en doğru işlemesini özlemek; anın duyulmasını ve görülmesini özlemek. Özlemek.

Bir gün gelecek.

            Yanlışları doğrularla dengelemek, tutarsızlığın maskelerini koparıp dipsiz kuyulara indirmek: yüce patlayışı pekiştirmek.

            Kavganın ağıtını yazar çağdaş sinemacı,

            Kavganın ağıtını yazar. yazmak için yazar. Kurduğu düşle yoğurur onu.

            Göstermek için gösterir: kaygı ortadan kalkar.

***

            Sürgün-çaresizlikler bir gün yerlerini sürgün-direnişlere bırakırlar.

                        O gün

                                    her "çekim" sorumluluğun  görüntüleşmesidir; görüntüleşip sorumluluğu büyütmesidir belki de.

            Silah kuşanmak binlerce umutlanmaktır; susmak ve değişmek silah kuşanmanın umudu. Durum "oyuna" yer vermez. Sinemacıyla başlayan ne varsa sinemacıyla biter.

            Öze doğru bir tutkunluk, dirilişe yön verme yani gizemli çılgınlık: Ben'lerin, sen'lerin, o'ların varlığı yani sinemanın varlığı.

            Büyülü Bakış yaşamla kurulmuş silinmez görüntülere doyar, hiç kimsenin imlemediği, inanmışlığın en beklemiş görüntülerine doyar.

            Kişi uykudan uyanır: acı çeker. Soyluluk bir uzun gündüzü soluklar: bitimsiz kaynak, coşkun süreç tarih uyanır. Sinema görevine başlar.

            (SİNEMA GÖREVİNE BAŞLAR)

            Şimdilerde

durmaksızın şekillenen bir zorunluluğuz, sayısızcasına git-gel'lerden örülü bir düşünceyiz. Gerçeğin iç oyuncularıyız, bir ölümsüz birlik, bir şarkı, bir bildiriyiz.